უარვყოფ თუ ვუარყოფ? ხელვყოფ თუ ვხელყოფ? – რთული შედგენილობის ზმნების მართლწერა

დღეს გრამატიკულ ცნობარში რთული შედგენილობის   ზმნებში პირველი სუბიექტური პირის ნიშნის მნიშვნელობასა და ადგილზე ვისაუბრებთ.ზოგიერთი რთული ზმნის შემთხვევაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება შეცდომები – პირველი სუბიექტური პირის ნიშანს ზმნას ხან თავში დაურთავენ, ხან კი შუაში, ზოგჯერ კი, სულაც, უგულებელყოფენ. შევეცდებით მოკლედ, მარტივად და გასაგებად ავხსნათ ყველა საორჭოფო საკითხი:

საზოგადოდ, სუბიექტური პირის ნიშნები ზმნას თავშიც მოუდის და ბოლოშიც. 1-ლი სუბიექტური პირის ნიშანი პრეფიქსია. ეს ნიშნავს, რომ პირველი სუბიექტური პირის ნიშანი ვ- ზმნურ ფორმას თავში უნდა დავურთოთ. აქ აუცილებლად გასათვალისწინებელია ორი რამ:

• თუ ზმნურ ფორმას არ დავურთავთ პირველი სუბიექტური პირის ნიშანს, პირველი და მეორე პირის ფორმები ერთმანეთს დაემთხვევა, ეს კი დაუშვებელია. შეცდომაა პრეფიქსის გამოტოვება იქ, სადაც მოქმედი პირი, მოქმედების „შემსრულებელი“ პირველი პირის სუბიექტია.

შეცდომაა:

უთხარი, არ გაბედო-მეთქი.

სწორია:

ვუთხარი, არ გაბედო-მეთქი

• თუ ზმნის ფუძე ვ– თანხმოვნით იწყება , მაშინ პირველი პირის ფორმებში ორი ვ– მოიყრის თავს და ორივე უნდა დავწეროთ.

შეცდომაა:

ვარჯიშობ (მე)

ვარცხნი(მე)

განვითარდი(მე)

სწორია:

ვვარჯიშობ

ვვარცხნი

განვვითარდი

გამონაკლისი:

გამონაკლისია ზმნები მოვალ და მოვედი. ამ ზმნებში პირის ნიშანი ვ– დაკარგულია და არ იწერება. ეს დარღვევად არ ითვლება, რადგან ამ ზმნების I  და II  პირის ფორმები არ ემთხვევა ერთმანეთს:

მოვედი – მე, მოხვედი – შენ;

პირველი სუბიექტური პირის ნიშანი (ვ– პრეფიქსი) გაუგებრობას იწვევს ზოგიერთი რთული ზმნის შემთხვევაში. რთული ზმნა ორი ნაწილისგან შედგება – ზმნური ფუძისა და მეშველი ზმნისგან. ამგვარი ზმნების უღლებისას ორი პარალელური ფორმა (მე უარვყოფ და მე ვუარყოფ) გხვდება და ამათგან ერთია სწორი. იმისთვის, რომ შეცდომები არ დავუშვათ, უნდა დავიმახსოვროთ:

• თუ ზმნის მეორე ნაწილი არის ყოფა ზმნა და ის პირიანი ფორმითაა წარმოდგენილი (და არა მიმღეობით), მაშინ პირის ნიშნებს ვურთავთ ყოფა ზმნას და არა ზმნის პირველ ნაწილს.

ნათელვყოფ, უარვყოფ…

• თუ რთული ზმნის მეორე კომპონენტი რომელიმე სხვა პირიანი ზმნაა, მაშინ პირის ნიშანი დაერთვის ზმნის მეორე ნაწილს და არ პირველს:

უკუვაგდებ

• თუ ზმნას მეორე კომპონენტად აქვს მიმღეობა ან სახელი  (და არა ზმნის პირიანი ფორმა), მაშინ პირის ნიშანს ვურთავთ თავში:

ვავადმყოფობ, ვენამახვილობ, ვშუამავლობ…

• თუ რთული ზმნის მეორე ნაწილია ვარ ზმნა, პირის ნიშანი თავშიც დაერთვის:

მივრბივარ

გრამატიკული ცნობარის სხვა გაკვეთილები

რუბრიკის ავტორი: ნინო ლომიძე, ფილოლოგი