ნაცნობი სიტყვები თუ ყალბი მეგობრები?!

ავტორი: ლინგვისტუსის ბლოგი

უცხო ენების შესწავლა ზოგის­თვის ჰობია, ზოგისთვის კი − საჭიროება. ხანდახან ისეც ხდება ხოლ­მე, რომ ენა, რომელიც არც გვაინტერესებს და არც გვჭირდება, მო­დის და იპყრობს ჩვენს ტვინს და გონების საკუჭნაოებს უსარგებლო სიტყვებით ავსებს. ყველაზე საინტერესო ეს პროცესი მაშინაა, როდე­საც ე.წ. ყალბ მეგობრებს ვაწყდებით. ეს ის სიტყვებია, რომელთა მნიშვნელობასაც გვგონია რომ მივხვდით, სინამდვილეში კი ისინი დიამეტრულად საპირისპირო ცნებებს გამოხატავენ. ყალბი მეგობრე­ბი დიდი ხანია შენიშნეს მეცნიერებმა, გლამურული ფრანგული სა­ხელწოდება Faux-amis (ფრ. „ყალბი მეგობრები”) უწოდეს, მათ შეს­წავლას შეუდგნენ და ათასი ტერმინი მოიგონეს კლასიფიკაციისათ­ვის, როგორიცაა პოლისემია, ჰომონიმია და მრავალი სხვა. თუმცა მოუხელთებელი ყალბი მეგობრები კლასიფიკაციის ჩარჩოებში ვერ ეტევიან და ჩვენს გაოცებას განაგრძობენ. მათ წარმოშობას ლინგვის­ტიკაში სიტყვების მოგზაურობებს უკავშირებენ, როდესაც სულ სხვა­დასხვა გზის გავლით, ერთი სიტყვა განსხვავებულ მნიშვნელობებს იძენს. მაგალითად, როგორიცაა სიტყვები კაიფი და ქეიფი. პირველი არაბულიდან რუსულის გავლით მოხვდა ქართულში, მეორე კი − სპარსულის გავლით. რეალურად კი, ორივე ერთ არაბულ ფუძეს უკავშირდება, რომელიც „სიამოვნებას და ტკბობას” ნიშნავს.

ყალბი მეგობრების დათვური სამსახური ყველაზე მეტად მონათესა­ვე ენებში იჩენს თავს. ასე მაგალითად: ჩეხურში Pozor ყურადღებას ნიშნავს, Pozorny კი − ყურადღებიანს, Zakaz − აკრძალვაა, Sleva − ფასდაკლება, Urok − პროცენტი, hodina − საათი, mesto − ქალა­ქი და ასე შემდეგ. ამ შემთხვევაში რუსულის ცოდნა არათუ გვეხმა­რება, პირიქით − ხელს გვიშლის. ეს არამხოლოდ ჩეხურის შემთხვე­ვაშია ასე. უკრაინულის, სლოვაკურის, ბულგარულის თუ ხორვატუ­ლის შესწავლისას პირველი, რაც უნდა გავაკეთოთ, ისაა, რომ რუსუ­ლი უნდა დავივიწყოთ. იმავეს თქმა შეიძლება რომანული ჯგუფის ენებზეც. მთელი ლექსიკონებია შედგენილი სიტყვებისა, რომლებიც ცალ-ცალკე უნდა დავისწავლოთ, ვინაიდან მათ იტალიურ, ფრან­გულ, პორტუგალიურ და ესპანურ ენებში განსხვავებული მნიშვნე­ლობა აქვთ. ასე მაგალითად: embarrassé ფრანგულში დარცხვე­ნილ, შეწუხებულ და უხერხულ სიტუაციაში მყოფ ადამიანზე ით­ქმის, ესპანურში კი embarazada ფეხმძიმე ქალბატონების მისამარ­თით გამოიყენება. კიდევ ერთი მაგალითის გახსენება შეიძლება, რო­მელიც ინგლისური და ჰოლანდიური ენების ურთიერთობას ასა­ხავს: ერთ სოციალურ რეკლამაში ბავშვი დაფაზე წერს: „Mama, die, die, die…” − ინგლისური ენის ცოდნას შეცდომაში შევყავართ. ინ­გლისურად ეს ფრაზა ითარგმნება, როგორც „დედა, მოკვდი, მოკ­ვდი, მოკვდი”, სინამდვილეში კი die მდედრობითი არტიკლია და ამ შემთხვევაში დედას აღნიშნავს: „დედა, რომელიც, რომელიც, რომე­ლიც…”

ხშირად ყალბი მეგობრები პოლიტიკური სპეკულაციების არენად იქ­ცევა ხოლმე. ასე მაგალითად, მედია არკვევდა იმას, თუ „რა იგულისხმა პრეზიდენტმა ობამამ სიტყვა formal-ში”. დღემდე ვერ შეთანხმდა პოზიცია და ოპოზიცია ამ სიტყვის ზუსტ მნიშვნელობაზე. პრობლემა ისაა, რომ სიტყვა formal ამ შემთხვევაში არ ნიშნავს “ფორმალურს” და მხოლოდ ფორ­მალურად წააგავს მას.

უფრო კურიოზული შემთხვევების გახსენებაც შეიძლება პირადი დაკ­ვირვებიდან: 2002 წელს ბაქოში მომიხდა წასვლა. პირველად მოვ­ხვდი უცხო ქალაქში და სწორად მაშინ დავავადდი ქუჩაში წარწერებ­ზე დაკვირვებით. ბევრი ნაცნობი სიტყვაც შევნიშნე, მაგალითად, ბან­კომატებზე ეწერა: 7/24 saat nağd pul. მათ შორის იყო ერთი ყალბი მეგობარიც, რომელიც დღემდე არ მავიწყდება: ბაქოს სარკინიგზო ვაგზლის მიმდებარე ტერიტორიასთან შევნიშნე წარწერა: Sex Master. ჯერ შევცბი, რადგან ასეთ წარწერას ბაქოში არ ველოდი, თუმცა შემდეგ ამიხსნეს, რომ სიტყვა Sex აზერბაიჯანულში „ცეხს” ნიშნავს (გნებავთ საამქროს) და ყველაფერი თავის ადგილას დადგა. არის შემთხვევები, როდესაც საერთაშორისო სიტყვები იმდენადაა ჩვენს ტვინში გამჯდარი, რომ ვერაფრით ვეგუებით სხვა სიტყვებს. ახლაც მახსოვს რამდენი ხანი ვეძებდი ალმა-ათაში ყოფნისას აფთი­აქს, როდესაც ქუჩაში ყინვა მინუს 20 გრადუსს აღწევდა. ვერაფერი მსგავსი Pharmacy-ისა და Аптека-სი რომ ვერ ვიპოვე, მერე დავუშ­ვი, რომ ყაზახურში შეიძლება რამე განსხვავებული რქმეოდა და ბო­ლოს ვიპოვე Дәріхана!

ინტერნაციონალურ საზოგადოებებში ყალბი მეგობრები ყოველ ფე­ხის ნაბიჯზე გვხვდება. პირადად შევესწარი როგორ ლაპარაკობდნენ ხორვატი, ბულგარელი და სლოვაკი თავ-თავის ენაზე და ერთმანე­თის მშვენივრად ესმოდათ. თუმცა ყველაზე დიდი დრო მათ საუბარ­ში მაინც იმ სიტყვების განმარტებაზე იხარჯებოდა, რომლებიც ამ ენებში ერთნაირად ჟღერს და სხვადასხვა მნიშვნელობა აქვს.

უცხო ენების ცოდნა საჭიროა, თუმცა ყალბი მეგობრების არსებობა არ უნდა დაგვავიწყდეს.

იხილეთ ორიგინალი