რა კითხვას უნდა პასუხობდეს და რატომ არ უნდა იყოს შეფასება დასჯის ან დაჯილდოების იარაღი სკოლაში? – წლის ბოლოს საკითხავი

ეროვნული სასწავლო გეგმის თანახმად, მოსწავლის შეფასებისთვის განსაზღვრულია შემდეგი ორი სახის შეფასება: განმსაზღვრელი და განმავითარებელი (ესგ, 2018-2024). განმავითარებელი შეფასება ტარდება მასწავლებლისა და მოსწავლისთვის უკუკავშირის უზრუნველსაყოფად, რომელიც, თავის მხრივ, შეიძლება გამოყენებულ იქნას მიმდინარე სწავლების და სწავლის აქტივობების მოდიფიცირებისთვის. სწორედ აღნიშნულით განსხვავდება განმავითარებელი შეფასება განმსაზღვრელი შეფასებისგან, რომელიც შექმნილია ანგარიშგების, რანჟირების, კომპეტენციებისა თუ დადგენილ სტანდარტებთან მიმართებით მიღწევების დადასტურების მიზნებისთვის.

ავტორი: შალვა მინდაძე, განათლების კონსულტანტი, თბილისის N70 საჯარო სკოლის ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი, შუა საუკუნეების კვლევების მაგისტრი

რატომ არ უნდა იყოს შეფასება დასჯის ან დაჯილდოების იარაღი სკოლაში?

შესავალი

შეფასება სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, მაგრამ ხშირად მას აძლევენ ძალაუფლების ფორმას — ჯილდოს ან სასჯელის სახით. ამ დროს მთავრდება განათლება და იწყება მორჩილების გაწვრთნა.

რეალური შეფასება კი უნდა იყოს არა კონტროლის, არამედ განვითარების ინსტრუმენტი.

1. შეფასება = უკუკავშირი და არა მუქარა

როცა შეფასება იქცევა დამსჯელ საშუალებად (მაგ. „თუ არ ისწავლი — ორიანს მიიღებ“), ის მოსწავლეს არ სწავლისკენ, არამედ შიშისკენ უბიძგებს.

განათლების მკვლევარი დოქტორი სიუზან ბრაუნი აღნიშნავს:

„შეფასება, რომელიც არ ეხმარება მოსწავლეს განვითარებაში, უბრალოდ ცარიელი ნომერია დღიურში“.

2. შეფასებით მანიპულირება აქრობს მოტივაციას

როცა მოსწავლე სწავლობს იმისთვის, რომ „ხუთიანი“ მიიღოს და არა ცოდნისთვის, ის საკუთარ ღირებულებას შეფასების ციფრებში ხედავს. ეს ასუსტებს შიდა მოტივაციას და აჩვევს გარე სტიმულებზე დამოკიდებულებას.

ფსიქოლოგი დოქტორი ერიკა ველჩი წერს:

„ქულაზე ორიენტირებული სწავლა აღზრდის დემოტივირებულ თაობას, რომელიც იბნევა მაშინ, როცა აღარავინ აფასებს“.

3. დაჯილდოება = ასევე რისკია

მეორე მხარეა ტკბილი მახე — როცა ბავშვებს ზედმეტი ქება ან ჯილდო მოაქვთ მხოლოდ ქულის გამო. ისინი სწავლობენ იმას, რომ „უნდა მოეწონოს ვინმეს“ და არა იმას, რომ „უნდა განვითარდნენ“. ეს ამცირებს კრიტიკულ აზროვნებას და აღძრავს კონფორმიზმს.

UNESCO-ს განათლების ფსიქოლოგიური პრინციპი ამბობს: „განათლება ხდება სრული მხოლოდ მაშინ, როცა შეფასება ითვალისწინებს პიროვნულ ზრდას, არა მხოლოდ აკადემიურ პროდუქტს“.

4. როგორი უნდა იყოს შეფასება?

– ობიექტური
– შინაარსზე ორიენტირებული
– ინდივიდუალურ პროგრესზე დაფუძნებული
– მხარდამჭერი და განმავითარებელი

ანუ შეფასება უნდა პასუხობდეს არა კითხვაზე – „რამდენად მომეწონა ეს მოსწავლე“, არამედ – „რისი გაუმჯობესება შეუძლია მას, კონკრეტულად?“.

დასკვნა

შეფასება არ უნდა იყოს ძალაუფლების იარაღი. ის უნდა იყოს განვითარების კომპასი, რომელიც მოსწავლეს აჩვენებს გზას, რაზეც შეუძლია სიარული — საკუთარი ტემპით, შიშის გარეშე.

მასწავლებელი, რომელიც სწორად აფასებს, სინამდვილეში ეხმარება ბავშვს გაიცნოს საკუთარი შესაძლებლობები და გაზარდოს თვითშეფასება — არა ნუმერაციით, არამედ ნდობით.

წყაროები:

-Brown, Susan. Feedback and Learning Mindsets. Harvard Ed. Press, 2021
-Welch, Erika. The Motivation Trap in Education. Routledge, 2020
-UNESCO. Assessment Principles for 21st Century Learning, 2022