„მინისტრმა ბევრი სიბრიყვე თქვა, მაგრამ ამაზე სულელური არაფერი უთქვამს“, – ლევან ბერძენიშვილი განათლების პრობლემებზე

„უმაღლესი სასწავლებლების დიდი ნაწილი, რომლებიც კანონით მოთხოვნილ პირობებს ვერ აკმაყოფილებენ, უნდა დაიხუროს. მინისტრმა, რუსთაველთან რომაა თამამი, კეთილი ინებოს და დასახურები დახუროს“ – ამბობს  „რესპუბლიკური პარტიის“ ერთ-ერთი ლიდერი, პროფესორი ლევან ბერძენიშვილი და დასძენს, რომ მოსაზრება, თითქოს ყველა ახალგაზრდამ უმაღლესი განათლება უნდა მიიღოს, მცდარია.

მისი თქმით, მშობლების ამ სურვილით მავანნი სარფიანად სარგებლობენ და ყოველი ფეხის ნაბიჯზე გახსნილი უნივერსიტეტები მათ უზარმაზარ თანხებს არაფერში ახდევინებენ. განათლების სამინისტრო კი, ბერძენიშვილის თქმით, ამ ყველაფერზე თვალს ხუჭავს.

EDU.ARIS.GE-სთან ინტერვიუში იგი განათლების სფეროს მტკივნეულ პრობლემებზე საუბრობს და  აღნიშნავს, რომ ყველაფერი სკოლებში არსებული ურთულესი სიტუაციიდან მომდინარეობს.

ლევან ბერძენიშილი: უკანასკნელი წლების განმავლობაში 200 უმაღლესი სასწავლებელი იყო რეგისტრირებული.  ეს მაშინ, როცა ჩვენ ქვეყანას არ აქვს არანაირი საშუალება, რომ ამდენი უნივერსიტეტი ჰქონდეს. ანუ, არ გვყავს ამდენი კვალიფიციური სპეციალისტი, ამდენი პროფესორი, ბოლოს და ბოლოს არ გვაქვს ამდენი გამართული შენობა და ა.შ. თუკი ოდესმე ვინმე დაინტერესდება თუ როგორ ასრულებენ უმაღლესი სასწავლებლები თუნდაც იმ ტექნიკურ მოთხოვნებს (პროგრამებზე აღარ ვსაუბრობ), რასაც კანონი ითვალისწინებს – ვის როგორი ლაბორატორია აქვს, როგორი ბიბლიოთეკა, რამდენი წიგნი  და ა.შ. დავინახავთ, რომ საქართველოში სულ რამდენიმე უნივერსიტეტი შეიძლება აკმაყოფილებდეს კრიტერიუმებს. ესეც კარგ შემთხვევაში. მკაცრად თუ მივუდგებით, შეიძლება ვერც ერთმა ვერ დააკმაყოფილოს.

მთავარი პრობლემა არის ის აზრი, რომ ყველა ახალგაზრდა სტუდენტი უნდა გახდეს. ეს კონცეფცია თავიდანვე მავნე და არასწორი იყო. უმაღლესი სასწავლებლების რიცხვი გაბერილია და სკოლა აბსოლუტურად უფუნქციოდაა დატოვებული. მეთორმეტე კლასი ხომ საერთოდ ანეგდოტური შემთხვევაც კი აღარაა. იქ ვერაფერს ასწავლიან. ბავშვები არ დადიან, ან ფორმალურად დადიან.  ამ დროს კი მასწავლებლების მიმართ ისეთი მოთხოვნებია წაყენებული, რომ თუკი მას რომელიმე შეასრულებს, ცოცხალი ვერ გადარჩება.

ყველაფერი ფორმალურია. განათლების სისტემა უარესდება, რამაც მოგვცა  კატასტროფული მდგომარეობა – პირველ კურსზე შეიძლება აღმოჩნდნენ ადამიანები, რომელთაც არც ერთი ფურცელი არ აქვთ წაკითხული, არათუ წიგნი. შესაბამისად, განათლების სისტემის კრახი ამ მიდგომამ გამოიწვია – ყველა სტუდენტი უნდა იყოს და ყველა სოფელში უნივერსიტეტი უნდა გაიხსნას.

ამ სიტუაციას გამოსწორების არანაირი ნიშანი არ ეტყობა. არადა განათლების სისტემის რეფორმა რომ დაიხაზება, პირველი შედეგები იქიდან 10 წლის შემდეგ დადგება.  ჩვენთან კი რაიმე ტიპის სისტემის შედგენაზე ჯერ არც კი უფიქრიათ. ჩვენ არ გვყოლია განათლების არც ერთი მეტ-ნაკლებად მისაღები მინისტრი. ახლა ხომ საერთოდ ანეგდოტური გვყავს, რომელზე ლაპარაკიც კი ძნელია. არადა მთავრობაში მოწონთ, დააწინაურეს – ვიცე-პრემიერი გახადეს.

–თქვენი თქმით, უპირველესი პრობლემა ისაა, რომ ყველას უმარლესი განათლების მიღება უნდა. რა შეუძლია გააკეთოს განათლების სამინისტრომ ამის საპირისპიროდ? ამდენი  უნივერსიტეტი ხომ იმიტომ ჩნდება, რომ მოთხოვნა არის…

–ლ.ბ: ეს მხოლოდ განათლების სამინისტროს პრობლემა არაა. ეს ქვეყნის პრობლემაა.  იდეა, რომ სტუდენტი მხოლოდ ის გახდეს, ვინც ამას ისმახურებს, პოპულარული არაა. საარჩევნოდ ეს არავის მოეწონება. მშობლებს მოსწონთ, რომ მათი შვილები სტუდენტები არიან და უზარმაზარ თანხებს არაფერში იხდიან. სამწუხაროდ, ასეთი მდგომარეობა გვაქვს.

განათლების სამინისტროს კი ის შეუძლია, რომ შემოწმება სწორად ჩაატაროს, მერხები და ბიბლიოთეკები დათვალოს. არ დავასახელებ უმაღლეს სასწავლებლებს, მაგრამ თუკი რომელიმეში ყველაფერი გამართულია, მიმითითონ და იქ გადავალ სამუშაოდ. სახელმწიფო უნივერსიტეტებიდან ილიას უნივერსიტეტმა ბევრი პრობლემა მოაგვარა, მაგრამ მას სახელმწიფოსაგან დიდი ხელშეწყობა ჰქონდა. თუმცა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უმაღლესებში პრობლემები შემცირდა.

–პრობლემა თავად იმ კრიტერიუმებშიც ხომ არაა, რომლებიც უნივერსიტეეტბმა უნდა დააკმაყოფილონ?

–ლ.ბ:  კრიტერიუმები ზედმეტად დამთმობია, რადგან უნივერსიტეტის გახსნა ქოხშიც კი შესაძლებელია. მე მინახავს უნივერსიტეტი, რომელსაც ორი ოთახი აქვს. მინახავს უნივერსიტეტი, რომელიც მეორე სართულზეა და მასში მოსახვედრად მაღაზია უნდა გაიარო. ასე რომ, მოთხოვნები დაბალია და ისინიც არ სრულდება, ამას ვერავინ აკონტროლებს. ისეთი შემთხვევაც იყო, როდესაც კარგ უნივერსიტეტს ისეთი სასწავლებლის ყოფილმა ხელძღვანელმა დაუპირა დახურვა, რომელსაც თავის სასწავლებელში ჰქოდნა პრობლემები.

–გიორგი მარგველაშვილსა და თავისუფალ უნივერსიტეტს გულისხმობთ?

–ლ.ბ: დიახ, თავისუფალ უნივერსიტეტს ვგულისხმობ. მან სახელმწიფოს მხრიდან დარტყმა მიიღო და რასაკვირველია, ეს შეკვეთა იყო. განათლების მინისტრი ამაზე პასუხს ნაკლებად აგებდა. ზოგადად, განათლების სამინისტროს მუშაობაში პოლიტიკური დაკვეთა ხშირი იყო. ხშირად მას საარჩევნო მანქანად იყენებენ. სააკაშვილის დროსაც ასე იყო და  სამწუხაროდ ახლაც ასეა.  სადაც გაიხედავ მხოლოდ პრობლემებია. გადაწყვეტილი საკითხი ვერსად ვნახე.

–ზოგადად, უნივერსიტეტების დახურვა რამდენად შეიძლება გამოსავალი იყოს? თუნდაც იმ ორ ოთხაში გახსნილი სასწავლებლების…

–ლ.ბ:  ის, რასაც თქვენ უნივერსიტეტებს უწოდებთ, არათუ უნდა დაიხუროს, არამედ არც უნდა გახსნილიყო. გამოსაძიებელია საერთოდ როგორ გაიხსნენ, ვის რა მისცეს და რომელმა ქართამმა უშველათ.

ისინი უნივერსიტეტები არაა. ესაა ადამიანის წინააღმდეგ მიმართული კომერციული საქმიანობაა – როცა მას ფულს ართმევენ და ცოდნის მაგივრად ხელში ჰაერს აძლევენ. ახალგაზრდობას ფულს ვართმევთ და არ ვასწავლით. შემდეგ ისინი უმუშევრები რჩებიან, მიუხედავად იმისა, რომ დიპლომი აქვთ.

ასე რომ, მათი დახურვა კი არა, არსებობაა ტრაგედია. რასაკვირველია, უმაღლესი სასწავლებლების დიდი ნაწილი, რომლებიც კანონით მოთხოვნილ პირობებს ვერ აკმაყოფილებენ, უნდა დაიხუროს. ეს სრულიად ბუნებრივია. მინისტრმა, რუსთაველთან რომაა თამამი, კეთილი ინებოს და დასახურები დახუროს.

–პრობლემა ისიც ხომ არაა, რომ სახელმიფო ახალგაზრდებს ალტერნატივას ვერ სთავაზობს? რითი უნდა დაკავდნენ ისინი სკოლის დამთავრების შემდეგ?

–ლ.ბ:  ქვეყანა როგორ უნდა იყოს მოწყობილი და ახალგაზრდამ საით უნდა გაიხედოს, ეგ სხვა საქმეა. გარეთ დარჩენილებსიათვის არის ალტერნატივა. მაგალითად პროფესიული განათლება. შეგვიძლია სხვა რამეებიც ვასწავლოთ. დოქტორებისა და პროფესორების გარდა უამრავი რამ გვჭირდება. სასაცილოა, რომ მშენებარე ქვეყანაში მშენებლები არ გვყავს და უცხოეთიდან ჩამოგვყავს. ასე რომ, ალტერნატივები არის.

–თქვით, რომ სამინისტრომ ჯეროვნად უნდა შეამოწმოს თუ როგორ აქვთ ამა თუ იმ სასწავლებელს შესრულებული აკრედიტაციის კრიტერიუმები. თქვენი აზრით, რატომ ხუჭავს იგი თვალს ხარვეზებზე?

–ლ.ბ: არ ვიცი. ფაქტია, რომ სისტემა დანგრეულია და სამინისტრო ამაზე თვალს ხუჭავს. ალბათ იმიტომ, რომ მოქალაქეები კმაყოფილები ჰყავდეთ. მშობლებს ატყუებენ, რომ მათი შვილები სტუდენტები არიან. სტუდენტი არაა ადამიანი, რომელიც ფულს იხდის. სტუდენტია ადამიანი, რომელიც ცოდნას იღებს. ამ ცოდნას არ აძლევენ და მთელი ქვეყანა ილუზიაშია, გვგონია სტუდენტი ახალგაზრდობა გვეზრდება. სინამდვილეში კი მათი 80 % დღესვეა გასარიცხი. მინახავს სტუდენტები, რომლებიც  პერსონაჟების სახელებსა და გვარებს ვერ იმახსოვრებენ. ძალიან მაინტერესებს როგორ გაიარეს გამოცდები. ფაქტია, რომ გაიარეს და პრესტიჟულ უმაღლეს სასწავლებლებშოს წავლობენ. სტუდენტური ელიტა დღეს უკეთესია, ვიდრე გუშინ, მაგრამ მასა ათასჯერ უარესია, ვიდრე გუშინ იყო და ხვალ კიდევ უფრო უარესი იქნება.

მიუხედავად ყველაფრისა, უმაღლეს განათლებას კიდევ ეშველება, სკოლებში კი კატასტროფული მდგომარეობაა. სკოლის ნიშნებს არანარი მნიშვნელობა არ აქვს.  მოსწავლე  სულ სხვაგან ემზადება, სულ სხვა გამოცდას აბარებს, სკოლაში კი ფორმალურად დადის. ეს მასწავლებლის და ბავშვების ბრალი არაა, ეს სახელმწიფოს და განათლების მინისტრის, პრემიერის, წინა პრეზიდენტების, ყველას  ბრალია. განათლება ყოველთვის უკანასკნელ ადგილზე იყო.

–თქვენი აზრით, დროა ეროვნული გამოცდების სისტემა შეიცვალოს?

ლ.ბ: ერთიანი ეროვნული გამოცდების იდეა სწორია. მისი სტრუქტურა კი დიდი ხანია შესაცვლელია. უფრო ეფექტური სისტემაა მოსაფიქრებელი და ვფიქრობ, რომ ეს გაკეთდება კიდეც, როცა იქ ხალხი გამოიცვლება (გულისხმობს შეფასებისა და გამოცდების ეროვნულ ცენტრს – ავტ.). როგორც ჩანს, ის ხალხი, ვინც იქ მუშაობს, გადაიღალა. მეთოდოლოგია მოძველდა და სიახლეა საჭირო.

ასე რომ, ერთიანი ეროვნული გამოცდების იდეა სწორია, მაგრამ ის, რომ სკოლის ნიშნებს არანაირი ყურადღება არ ექცევა, არაა სწორი. ეს ერთმანეს ხელს არ უშლის -ეროვნული გამოცდებიც უნდა იყოს და უმაღლესმა სასწავლებელმა სკოლის ნიშნებიც უნდა გაითვალისწინოს. ამ შემთხვევაში დაუბრუნდება სკოლას ის ფუნქცია, რომელიც მას უნდა ჰქონდეს. მერე უკვე უნდა ვიზრუნოთ, რომ სკოლას შეეძლოს იმ განათლების მიცემა, რომელსაც ახლა ვერ აძლევს.

–ჯეჯელავამ წამოაყენა ინიციატივა, რომ ერთიანი ეროვნული გამოცდებით 4 წლიანი გრანტი აღარ განისაზღვებოდეს და სტუდენტებს მის მოსაპოვებლად აკადემიური მოსწარებით ყოველწლიურად უწევდეთ ბრძოლა. ამაზე რას ფიქრობთ?

–ლ.ბ: ეს ჩვენი პროგრამიდანაა. შეიძლება ჯეჯელავას დამოუკიდებლად მოუვიდა თავში აზრად, მაგრამ პროგრამაში გვქონდა და ჩვენთვის მისაღებია, თუნდაც ჯეჯელავამ თქვას. ადამიანმა გრანტი იმისთვის უნდა მიიღოს, რომ ისწავლოს და არა იმისთვის, რომ ოთხი წელი ფეხი ფეხზე გადაიდოს. თუ კარგად ვერ ისწავლის დაფინანსება უნდა მოეხსნას და სხვას მიეცეს.

–თქვენია ზრით, რამდენად ექნება განათლების სამინისტროს ბერკეტი, რომ გააკონტროლოს რამდენად ობიექტურად გადანაწილდება დაფინანსება ყოველწლიურად? რომ ხელახლა არ გაღვივდება ის მანკიერი ტრადიცია, პროფესორებსა და სტუდენტებს შორის არაჯანსაღი ურთიერთობა, რაც წლების წინ იყო?

–ლ.ბ: ამისათვის საჭიროა, რომ პროფესორი ნამდვილი იყოს. ყალბ პროფესორსა და ყალბ სტუდენტს შორის ყალბი ურთიერთობა წარმოიქმნება. მე არ მახსოვს აკაკი შანიძესთან მსგავსი პრობლემები ყოფილიყო. სამაგიეროდ მახსოვს თუ ვისთან იყო პრობლემები. არ მინდა გვარები დავასახელო. იმიტომ, რომ ისინი არ იყვნენ ნამდვილი პროფესორები. დღეს კი მთელი სისტემა არაა ნამდვილი.

ძალიან სერიოზული რეფორმები, ქირურგიული ჩარევაა საჭირო. ეს სწორედ ამ ხელისუფლებამ უნდა გააკეთოს, რადგან მას დიდი მხარდაჭერა აქვს. არაპოპულარული ნაბიჯებია გადასადგმელი. ერთადერთი, რაც ამ მინისტრმა სწორად გააკთა ისაა, რომ პედაგოგთა  გამოცდების ის უაზრო სისტემა,  რომლითაც  მასწავლებელს ბუასავით აშინებდნენ, ცოტა დაარბილა. ასევე, სწორად ხედავს რაღაცებს უმაღლეს განათლებასთან დაკავშირებით, სკოლასთან დაკავშირებით კი ჯერ ვერ ვხედავ რომ ვინმე საერთოდ რამეს ფიქრობდეს.

არადა სკოლა ყველაფერია. იქ  კი შეუდარებლად მეტი პრობლემაა. ეს უპირველეს ყოვლისა სტრუქტურული ხასიათისაა, რადგან სკოლას უფლებები აღარ აქვს. სკოლაში შეიძლება ადამიანმა არ იაროს და ამით არაფერი მოხდება. ძალიან ბევრი ასეც იქცევა. მეთორმეტე კლასელები რომ სკოლებში არ დადიან, მთელმა სახელმწიფომ იცის, მაგრამ ყველა თვალს ხუჭავს. საქმე არ აქვთ, დაყიალობენ, მაგრამ სახელმწიფომ უთხრათ -ასე გააკეთეთო, რადგან ვერ მოიფიქრეს რა უნდა ასწავლონ მეთორმეტე წელს.

ეს იმიტომ ხდება, რომ როცა განათლების მინისტრებად ბუღალტრებს, მენეჯერებს, ტრენერებს ნიშნავენ, ისინი თავისი პროფესიიდან გამომდინარე აზროვნებენ. წვრილ-წვრილ რაღაცებს ხედავენ და აკეთებენ. ერთმა განათლება დაინახა როგორც ბუღალტერია, მეორემ – როგორც ტრენინგი და ა.შ.  ტრენერები დადიან და ბავშვებს ასწავლიან – წიგნები არ წაიკითხოთო, აგერ მე არ წავიკითხე და რა მოხდა, კაცი ვერ გამოვედიო?! ერთი ტრენერი, ჩვენი მინისტრის კოლეგა ამასწინათ ამითაც ამაყობდა.

საერთოდ, მინდა გითხრათ, რომ უწიგნურობა ხაზგასმით ხელისუფლებისაგან მომდინარეობს. მათი მეტყველებიდან ეს იკითხება. ვერც  პრეზიდენტმა სააკაშვილმა, ვერც შევარდნაძემ და ვერც  სამმა პრემიერმა ერთი სიტყვა ვერ თქვეს ლიტერატურიდან გამართულად, იმიტომ, რომ წიგნი არც ერთს არ წაუკითხავს. შესაბამისად, უნდათ ქვეყანა, სადაც ეს პრობლემა არ იქნება. ამიტომ ებრძვიან ლიტერატურას და ამიტომ გვიყვება ბატონი მინისტრი ზღაპრებს იმის შესახებ, რომ კომბლეს შინაგანი სტრუქტურა აღმოაჩინა და კონკიას იდეოლოგიაში გაერკვა. ადამიანი, რომელიც წიგნს ვერ კითხულობს და იქიდან აზრი ვერ გამოაქვს, განათლების მინისტრადაა დანიშნული. ეს მავნე მოვლენაა.  პრემიერმა კი ის დააწინაურა. ეს იმას ნიშნავს, რომ პრემიერიც ისეთივე უწიგნურია, როგორც მისი მინისტრი.

–ანუ, სკოლიდან  უნდა დაიწყოს ქირურგიული ჩარევა? პირველ რიგში სკოლისკენ  უნდა მიმართოს განათლების სამინისტრომ თავისი სახსრები?

ლ.ბ: დიახ. უპირველეს ყოვლისა სკოლის ნიშანს მნიშვნელობა უნდა მიეცეს. ეს პრინციპული საკითხია. ასევე, მასწავლებელი უნდა შევამოწმოთ არა იმის მიხედვით თუ როგორ ჩააბარა გამოცდა, არამედ იმის მიხედვით, თუ რა წარმატებას მიაღწიეს მისმა მოსწავლეებმა. ეს უმარტივესია. ასე უნდა იზომებოდეს პედაგოგი.  შეიძლება გამოცდა გადასარევად ჩააბაროს, მაგრამ საზიზღარი მასწავლებელი იყოს, ბავშვები არ უყვარდეს და ა.შ. ამაზე ხანდახან ჩვენი მინისტრიც ლაპარაკობს, გამონათებები აქვს, მაგრამ შედეგი არაფერია.

მასწავლებლის მომზადების, პროფესიაში შესვლისა და მასწავლებლად ქცევის სისტემა პრობლემურია. მინისტრმა თქვა მასწალებელს ანაზღაურება არ უნდა იტაცებდესო. მან ბევრი სიბრიყვე თქვა, მაგრამ ამაზე სულელური არაფერი უთქვამს. პედაგოგს საჯარო სამსახურში ყველაზე მაღალი ხელფასი უნდა ჰქონდეს. ასე აკეთებენ ის ქვეყნები, სადაც განათლების დონის აწევა სურთ.

სხვა საკითხია ის, რომ იგი კვალიფიციური უნდა იყოს და დადგენილ სტანდარტებს აკმაყოფილებდეს. განათლების სამინისტროს ფუნქცია ამ სტანდარტების განსაზღვრა და ამის მოთხოვნაა და არა ის, რასაც ახლა აკეთებს -მეთოდურ სახელმძღვანელოებს რომ უწერს და მასწავლებელმა რაღაც სისულეეები რომ უნდა წეროს – გაკვეთილს როგორ ახსნის და ა.შ. ნანახი მაქვს მათი ფორმულები და მიუხედავად იმისა, რომ ტექნიკური განათლებაც მიღებული მაქვს და ჰუმანიტარულიც, მათში გარკვევა გამიჭირდა. რატომ უნდა გაერკვიოს მასწავლებელი?  „ხევის ბერ გოჩას“ ისე ვერ ასწავლის? იცით რა მაქვს ნანახი, მაგათი სპეციალისტი,  მასწავლებელი ბავშვებს მოსაკლავად რომ დასდევდა. ეს ყველაფერი ხელოვნურადაა შეკოწიწებული და მაგიტომ.

–პედაგოგთა გამოცდის შერბილებაზე საუბრობდით, თუმცა დღემდე გვაქვს პარადოქსული მდგომარეობა – სკოლებში არიან მასწავლებლები, რომლებიც თავიანთ კვალიფიკაციას ვერ ადასტურებენ და ამ დროს სერტიფიცირებულები სკოლებს გარეთ რჩებიან. გამოცდების შერბილება მათ სკოლებში შესვლას კიდევ უფრო ართულებს. ეს რამდენად სამართლიანია?

–ლ.ბ: კიდევ ვიმეორებ – მინისტრობა არაპოპულარულ ქირურქგიულ ჩარევას ნიშნავს. ადამიანი, რომელიც მასწავლებელი არ არის, სკოლიდან უნდა წავიდეს და ეს განათლების სამინისტრომ უნდა უზრუნველყოს. თქვენ რაც თქვით, ეგ მართლაც პრობლემაა. მინახავს ფიზკულტურის მასწავლებლები, რომლებიც ისტორიას ასწავლიდნენ.

გამოცდების შერბილებას კი იმიტომ მივესალმები, რომ ძალიან კარგ მასწავლებელს გამოცდით ვერ გამოავლენთ. ამით მხოლოდ გამოავლენთ ადამიანს, რომელსაც გამოცდის ჩაბარება შეუძლია. მასწავლებლობასთან ამას არანაირი კავშირი არ აქვს. იმიტომ ვითხოვთ მაღალ ხელფასს, რომ ეს სპეციფიკური ტალანტია. ასეთები იბადებიან. მასწავლებელს ბავშვების საყოველთაო სიყვარული უნდა ჰქონდეს.

–ანუ, პედაგოგების ჩასანაცვლებლად რაღაც ახალია მოსაფიქრებელი?

–ლ.ბ: დიახ, მინისტრობა მხოლოდ ხელფასის აღება და მსოფლიო კულტურაზე ლაყბობა არ უნდა იყოს. ჯეჯელავას ჰგონია თავისი ქირქილით „ვეფხისტყაოსანს“ რამეს დააკლებს. თუკი მართლა ჰგონია რუსთაველის გაკრიტიკება შეუძლია,  რამენაირად აიტანოს, რომ ჩვენც შეგვიძლია მისი და მთელი სისტემის გაკრიტიკება.

საქმე ისაა, რომ ამ ხალხს უნარი არ აქვს. მათ მთელი ძალაუფლებაც რომ მისცე, მაინც ვერაფერს გააკეთებენ. რეალურად ავტორიტეტული ადამიანები არიან მოსაყვანები, რომლებიც არაპოპულარულ ნაბიჯებს გადადგამენ. მერე კი სახლში წავლენ, რადგან როცა ნახევარ საქართველოს სკოლებიდან და უნივერსიტეტებიდან სახლებში გაუშვებ, მინისტრდად ვეღარ დარჩები. სამაგიეროდ ჯანმრთელ, ნამდვილ სისტემას დატოვებ.

რა სტანდარტების დაკმაყოფილება მოუწევთ უმაღლეს სასწავლებლებს ავტორიზაციის გასავლელად

„ნუცას სკოლა“ უმაღლესი სასწავლებლების რაოდენობა გაგვეზარდა – ატესტატის გაცემის პრინციპი უსამართლოა

თაკო არის© მათეშვილს